Historyczny kalendarz biurkowy wydany przez Książnicę Cieszyńską w ramach projektu „Cieszyn 1918. Polski my naród, polski lud”
STYCZEŃ
…na Śląsku Cieszyńskim
1 – Weszły w życie ustalone przez wydział gminny w Cieszynie podwyżki cen za gaz i prąd elektryczny (o 30%) oraz przejazd tramwajem (z 14 h na 20 h). Wszystkie dodatki na prąd zostały zniesione.
2 – Po pół roku śledztwa żandarmeria aresztowała sprawców kradzieży 150 000 koron z kasy kopalni Bettina w Dąbrowie. Okazała się nimi dwójka młodocianych ślusarzy, którzy uczestnicząc w produkcji kasy, dorobili sobie do niej klucz. Cień podejrzeń na rzezimieszków rzuciła ich zbytnia rozrzutność
6 – W Domu Narodowym w Cieszynie Kongregacja Mariańska Pań i Panien Polek pierwszy raz zorganizowała jasełka w adaptacji ks. Emanuela Grima w pięciu aktach i ze śpiewami. Odbył się jeden spektakl dla dzieci i jeden dla dorosłych. Zysk z biletów przeznaczono na cele dobroczynne. Jasełka grano również 13 oraz 20 stycznia.
8 – „Gwiazdka Cieszyńska” zmiejszyła objętość numeru piątkowego z sześciu do czterech stron ze względu na powszechny w Austrii deficyt papieru. Zmniejszenie czcionki umożliwiło zawarcie w gazecie takiej samej ilości informacji jak wcześniej. Wyjątkowo „Gwiazdka” wychodziła nawet w objętości dwóch stron.
15 – Z uwagi na powszechny w Austrii brak węgla i deficyt wagonów kolejowych wstrzymano część kursów pociągów.
20 – W Ligocie pod Bielskiem odbyło się zgromadzenie sprawozdawcze dla wyborców Związku Śląskich Katolików. Bieżące sprawy referował ks. Józef Londzin. Wystosowano protest m.in. w sprawie rekwizycji zbyt dużej ilości ziemniaków i innych płodów rolnych.
21 – Z uwagi na niedostatki aprowizacyjne podstawowych produktów żywnościowych w Cieszynie wprowadzono do obrotu handlowego koninę. Wszystkie artykuły spożywcze były racjonowane. Na jedną osobę tygodniowo przypadały trzy ćwiartki bochenka chleba, 10 dag mąki i 6 dag tłuszczu. Od święta w sklepach pojawiały się warzywa i owoce.
21 – Rozpoczęcie powszechnego strajku robotniczego na terenie Zagłębia Ostrawsko-Karwińskiego. Na 48 godzin wstrzymano pracę m.in. w zakładach w Witkowicach, Trzyńcu, Przywozie i Świnowie. Strajkom towarzyszyły masowe wiece w Orłowej i Morawskiej Ostrawie (po 20 000 demonstrantów wszystkich narodowości).
23 – Rozpoczął się powszechny strajk robotniczy na terenie Austro-Węgier, w tym na obszarze Zagłębia Ostrawsko-Karwińskiego, gdzie pierwsi robotnicy wstrzymali pracę już 18 stycznia. Strajkom towarzyszyły masowe wiece w Orłowej i Morawskiej Ostrawie (wg „Gwiazdki Cieszyńskiej” po 20 000 demonstrantów) czy Witkowicach (8 000 demonstrantów). Domagano się pokoju oraz praw politycznych i narodowych. Strajki ogarniały Monarchię już od rewolucji bolszewickiej.
…w Polsce i na świecie
2 – Na konferencji niemieckiej Rady Koronnej generałowie Ludendorff i Hindenburg sprzeciwili się pomysłowi rozwiązania sprawy Polski w oparciu o Austrię. Pod groźbą dymisji uzyskali decyzję włączenia do Niemiec przygranicznych terenów Królestwa Polskiego i pozbawienia go prawa do samodzielnej polityki zagranicznej.
8 – Prezydent USA Woodrow Wilson przedstawił kongresowi 14 punktów programu pokoju światowego. Punkt 13 mówił o utworzeniu niepodległego państwa polskiego na terytoriach zamieszkanych przez ludność bezsprzecznie polską, z wolnym dostępem do morza, niepodległością polityczną, gospodarczą oraz integralnością terytoriów zagwarantowaną przez konwencję międzynarodową.
LUTY
…na Śląsku Cieszyńskim
2 – W Dąbrowie, w sali Gwarectwa, staraniem uczniów Gimnazjum Polskiego w Orłowej zorganizowany został uroczysty wieczorek ku czci polskich wieszczów narodowych. Dochód z wolnych datków przeznaczono na cele bursy dla polskich uczniów w Orłowej.
3 – W Ustroniu w hotelu Lubojackiego przy licznym udziale publiczności odbyło się spotkanie sprawozdawcze z działalności ks. Józefa Londzina w Radzie Państwa. Po żarliwej dyskusji przyjęto rezolucję, w której potępiono wojnę i grabienie miejscowej ludności oraz domagano się praw politycznych.
14 – W Ropicy pochowano zmarłą trzy dni wcześniej baronową Spens von Boden. Orszak pogrzebowy wraz z tłumem ludzi przeszedł od zamku do rodzinnego grobowca na miejscowym cmentarzu. Staruszka liczyła 80 lat. Szlachecki ród Spensów władał Ropicą od 1816 r.
16 – W Cieszynie na zebraniu Towarzystwa Rolniczo-Leśnego dla Śląska Wschodniego miało miejsce prowokacyjne wystąpienie starosty cieszyńskiego Józefa Jaxy von Bobowskiego, w którym nazwał on polskich działaczy narodowych na Śląsku Cieszyńskim „wrogiem wewnętrznym” oraz przekonywał do odstąpienia od wszelkich strajków i protestów.
16 – W Dąbrowie odbyło się tłumne zebranie, na którym przyjęto rezolucję potępiającą traktat brzeski wraz z przysięgą, że polska ludność Śląska Cieszyńskiego nigdy nie odstąpi od żądania przyłączenia regionu do Polski. Stosowny dokument przesłano do cieszyńskiego starostwa i ministerium w Wiedniu.
17 – W Polskiej Ostrawie obyło się poufne zgromadzenie reprezentantów polskich organizacji społeczno-narodowych i politycznych z Zagłębia Ostrawsko-Karwińskiego. Uchwalono rezolucję potępiającą bezprawne odstąpienie Ukrainie ziem polskich w ramach traktatu brzeskiego z 9 lutego 1918 r. oraz zażądano połączenia Śląska Cieszyńskiego z przyszłym państwem polskim. Rezolucję przesłano do Koła Polskiego w Wiedniu.
24 – W Cieszynie w Domu Narodowym miał miejsce masowy protest przedstawicieli wszystkich polskich stronnictw politycznych pod przewodnictwem Józefa Londzina, Jana Michejdy i Tadeusza Regera przeciwko podpisaniu traktatu brzeskiego, a za przyłączeniem Śląska Cieszyńskiego do Polski.
27 – W Orłowej miało miejsce posiedzenie Zarządu Związku Polek, na którym m.in. przyjęto rezolucję potępiającą traktat brzeski jako „zbrodnię na polskim narodzie” oraz wyrażono pragnienie przynależności Śląska Cieszyńskiego do wolnej, zjednoczonej i niepodległej Polski z dostępem do morza.
28 – Cieszyńscy posłowie do Rady Państwa w Wiedniu – Józef Londzin, Jan Michejda i Tadeusz Reger – zgodnie wnieśli w Izbie Posłów interpelację w sprawie wielkiego braku węgla na Śląsku Cieszyńskim.
28 – Pomimo spowodowanej wojną nędzy Wydział Gminny w Cieszynie zdecydował o otwarciu w mieście drugiego kina w Sali Ratuszowej. Polska prasa wyśmiała tę inicjatywę.
…w Polsce i na świecie
9 – Proklamowana 22 stycznia 1918 r. Ukraińska Republika Ludowa zawarła z Niemcami i Austro-Węgrami tzw. traktat brzeski, na mocy którego m.in. uzyskiwała Chełmszczyznę oraz część Podlasia. Na Śląsku Cieszyńskim odebrano to jako niebezpieczny precedens, który w przyszłości może zagrozić przyłączeniu regionu do Polski. W kolejnych dniach i tygodniach miały miejsce protesty w tej sprawie, m.in. w Dąbrowie (16 lutego), Polskiej Ostrawie (17 lutego), Cieszynie (24 lutego) i Orłowej (27 lutego).
15/16 – W nocy miała miejsce bitwa pod Rarańczą. Jej bezpośrednim powodem było wypowiedzenie posłuszeństwa dowództwu austro-węgierskiemu przez legionistów II Brygady pod dowództwem płk. Józefa Hallera, po otrzymaniu informacji o podpisaniu traktatu brzeskiego.
MARZEC
…na Śląsku Cieszyńskim
10 – W Cieszynie skradziono ze składu żywnościowego kolejarzy Kolei Koszycko-Bogumińskiej 5 kg tłuszczu, 3 kg wędliny, 2 szynki, 7 kg kiełbasy, 50 puszek sardynek, 3 szklanki kompotu i 10 kg surogatu cytrynowego oraz pieniądze. Wskutek panującej nędzy i niedostatku stróżów bezpieczeństwa złodziejstwo było masową plagą. Żyjemy w dzikim Turkestanie – konstatowała „Gwiazdka Cieszyńska”.
13 – W Wiedniu w parlamencie bójkę sprowokował poseł z Frysztatu dr Leon Wolf, który okrzykami przeszkadzał w przemówieniu czeskiego posła Soukopa. Wpierw został obrzucony przez Czechów kostkami cukru, a gdy to nie pomogło – w ruch poszły pięści. Z odsieczą przyszedł Polakowi gladyator teutoński poseł Wedra.
14 – W Morawskiej Ostrawie austriaccy cenzorzy zabronili przedrukowania słynnej „Roty” Marii Konopnickiej w wychodzącym w Orłowej tygodniku „Górnik”. O sprawie informowały inne polskie gazety, pokrzepiając swoich czytelników stwierdzeniem, że wiersz i tak krąży wśród ludu polskiego na milionach kartek.
22 – W Dąbrowie wezwanie do Polek księstwa cieszyńskiego wystosował Komitet Śląskich Związków Kobiecych, w skład którego wchodziły m.in. Zofia Kirkor-Kiedroniowa, Jadwiga Kunicka, Michalina Regerowa czy Olga Stonawska. Zwrócono się z prośbą o wpłaty i dary w naturze na rzecz przebywających na internowaniu cieszyńskich legionistów. Na terenie całego regionu wyznaczono punkty zbiórek.
22 – „Dziennik Cieszyński” poinformował o planowanym otwarciu teatru elektrycznego w Nawsiu przez kolejarza Pritscha. Przybytek miał oferować jedynie niemiecki repertuar, co redakcji wydało się o tyle niezrozumiałe, że niemieckojęzyczni mieszkańcy gminy stanowili niespełna 3% ogółu. Ostatecznie zwyciężyły względy ekonomiczne i wystawiano również polskie sztuki.
23 – W Cieszynie w Domu Śląskim manifest polityczny wygłosił starosta cieszyński Józef Jaxa von Bobowski, uznawany przez polski ruch narodowy za krzewiciela ślązakowszczyzny. Zwrócił się w nim do polskich rolników, którym zaproponował, by zamiast zajmować się beznadziejnymi dążeniami politycznymi skupili się raczej na uprawianiu ziemi. Stwierdził też kategorycznie, że nie ma możliwości przyłączenia Śląska do przyszłego państwa polskiego. Wystąpienie było odpowiedzią na interpelację posłów polskich po poprzedniej prowokacji urzędnika 16 lutego. Przemowie z uwagą przysłuchiwał się Józef Kożdoń.
27 – W Trzyńcu na wieży kościoła św. Albrechta zamontowano ważący ponad pół tony stalowy dzwon z napisem „Da pacem Domine” („Daj pokój, Panie!”). Była to miła odmiana, gdyż do tej pory dzwony przeważnie rekwirowano na przetopienie do celów wojennych.
…w Polsce i na świecie
3 – W Brześciu podpisano traktat pokojowy pomiędzy Cesarstwem Niemieckim, Austro-Węgrami i ich sojusznikami: Królestwem Bułgarii i Imperium Osmańskim a Rosyjską Federacyjną Socjalistyczną Republiką Radziecką (RFSRR). Tym sposobem Rosja zakończyła udział w I wojnie światowej.
21 – Niemcy rozpoczęły ofensywę na froncie zachodnim (tzw. operacja Michael). Jej celem było uzyskanie przewagi w negocjacjach pokojowych.
KWIECIEŃ
…na Śląsku Cieszyńskim
4/5 – Na Ropiczce doszczętnie spłonęło schronisko Polskiego Towarzystwa Turystycznego „Beskid Śląski” – pierwsze polskie schronisko na Śląsku Cieszyńskim, uruchomione w 1913 r. Obiekt został podpalony. Sprawców nie ujęto. Niemal natychmiast rozpoczęła się zbiórka na odbudowę schroniska.
5 – Na posiedzeniu rady miejskiej w cieszyńskim ratuszu miejscowi Niemcy pod przewodnictwem dr. Hermanna Hinterstoissera uchwalili rezolucję, przesłaną następnie do Wiednia na ręce premiera Ernsta Seidlera, w której domagali się reakcji na działania Polaków zmierzające do oderwania „wschodniego” Śląska od Austrii i przyłączenia do odradzającej się Polski.
10 – W Kocobędzu miejscowy górnik Paweł Ferfecki zastrzelił żonę, a następnie próbował popełnić samobójstwo. Ostatecznie zmarł w drodze do szpitala. Para osierociła sześcioro małoletnich dzieci.
13 – Do siedziby starostwa powiatowego w Cieszynie przybyła delegacja z Gródka, w skład której weszło 14 rolników i poseł Jan Michejda, by zaprotestować przeciwko bezwzględnym rekwizycjom bydła z użyciem wojska. Poszkodowani zagrozili, że noszą się z zamiarem opuszczenia Śląska i wyemigrowania na Ukrainę, jeśli rekwizycja jeszcze raz się powtórzy.
21 – W Wiśle w gospodzie Halamy sprawozdanie ze swojej działalności w Radzie Państwa złożył ks. Józef Londzin. Wysłuchało go 600-700 osób, z których spora część przybyła z okolicznych miejscowości (Istebnej, Jaworzynki, Koniakowa). Przyjęto rezolucje m.in. w sprawie wyzysku Komory Cieszyńskiej oraz przyłączenia Śląska Cieszyńskiego do niepodległej Polski (na tronie z cesarzem Karolem Habsburgiem)
21 – W Cieszynie w Domu Narodowym odbył się wieczór muzyki słowiańskiej. Odegrano m.in. utwory Chopina, Czajkowskiego i Dworzaka.
22 – Zmarł superintendent morawsko-śląski ks. Andrzej Glajcar, członek Śląskiej Partii Ludowej, długoletni redaktor „Nowego Czasu”. Jego następcą został wybrany Martin Haase, który w drugiej turze pokonał Artura Schmidta z Bielska, jednoznacznie kojarzonego ze stronnictwem niemieckim. Przez Naczelną Radę Kościelną wybór został zaakceptowany dopiero w październiku 1918 r., kiedy superintendentura morawsko-śląska, jak i seniorat śląski praktycznie przestały istnieć.
28 – W Jabłonkowie na sali Czytelni Katolickiej odbyło się zgromadzenie, na którym bieżącą sytuację polityczną zreferowali ks. Józef Londzin i Jan Michejda. Odczytano list od władz kilku cieszyńskich gmin, wzywający posłów do obrony rolników przed dalszymi rekwizycjami. Przyjęto rezolucję, w której zażądano przyłączenia Śląska Cieszyńskiego do odrodzonej Polski z cesarzem Karolem Habsburgiem na tronie.
…w Polsce i na świecie
3 – Głównodowodzącym wojsk Ententy na froncie zachodnim został 67-letni marszałek Ferdynand Foch, dotychczasowy szef francuskiego Sztabu Generalnego. Doprowadził do zatrzymania niemieckiej ofensywy we Francji, a następnie dowodził kontrofensywą, która zdecydowała o pokonaniu Niemiec.
MAJ
…na Śląsku Cieszyńskim
1 – Strajk generalny socjalistów na terenie całych Austro-Węgier. Na Śląsku Cieszyńskim zgromadzenia odbyły się w Boguminie, Cieszynie, Frysztacie, Morawskiej Ostrawie, Orłowej, Trzyńcu oraz Ustroniu. Wg „Gwiazdki Cieszyńskiej”, w Morawskiej Ostrawie manifestowało 50 000 osób, w Orłowej – 20 000 osób. Przemawiali goście narodowości polskiej, czeskiej oraz niemieckiej. Poza żądaniami pokoju i godziwych warunków pracy demonstranci polskiej narodowości wysunęli postulat włączenia Śląska Cieszyńskiego do niepodległej Polski.
4 – Na Śląsk Cieszyński przybył biskup wrocławski, ks. dr Adolf Bertram, by udzielić bierzmowania wiernym z cieszyńskiego dekanatu. Już w Boguminie oczekiwał na niego generalny wikariusz Jerzy Kolek, w Cieszynie natomiast starosta Józef Jaxa von Bobowski, burmistrz Alois Gamroth i tłumy ludzi, stojących wzdłuż całej drogi z dworca aż do kościoła parafialnego, w którym odbyło się oficjalne powitanie wraz z przemową, którą z niemieckiego tłumaczył ks. Leopold Biłko. W związku z ogromną liczbą chętnych do bierzmowania arcypasterz pozostał w Cieszynie do 14 maja.
12 – W Cieszynie w Domu Narodowym staraniem stowarzyszeń kobiecych odbyła się uroczysta wieczornica upamiętniająca ustanowienie Konstytucji 3 maja. Dochód został przeznaczony na Macierz Szkolną Księstwa Cieszyńskiego.
16 – W Trzyńcu wybuchł strajk w miejscowej walcowni, spowodowany obcinaniem pensji przez kierownictwo. Strajkującym przewodniczył Tadeusz Reger. Rokowań podjął się sekretarz Rządu Krajowego Schalscha. Wojsko uniemożliwiło zorganizowanie wiecu robotniczego.
25 – W Cieszynie w kawiarni hotelu „Pod Jeleniem” pod zarzutem defraudacji znacznej kwoty pieniędzy aresztowany został niemiecki urzędnik Enders.
26 – Wiec członków Śląskiej Partii Ludowej pod przewodnictwem Józefa Kożdonia, burmistrza Sibicy Tomanka oraz przełożonego gminy Cierlicko Edwarda Farnika na strzelnicy w Cieszynie celem omówienia przyszłej przynależności państwowej „wschodniego” Śląska. W wydarzeniu uczestniczyło, wg różnych źródeł, od 500-600 („Gwiazdka Cieszyńska”) do 5 000 („Ślązak”) osób. Uchwalono rezolucję o pozostaniu Śląska Cieszyńskiego przy Austrii.
26 – Tego samego dnia, również na cieszyńskiej strzelnicy odbył się wiec ludowy Niemców (wedle relacji „Gwiazdki” – „szopa wszechniemiecka” w której wzięło udział garstka ludzi).
26 – W Morawskiej Ostrawie odbył się wielki wiec czeski pod hasłem „Samodzielne państwo czesko-słowackie”. W wielkiej sali Národního domu zebrali się sympatycy wszystkich opcji politycznych.
28 – Rozpoczęła się subskrypcja na Ósmą Pożyczkę Wojenną. Można było wykupić bony wartości od 50 do 20 000 K, spłata których przez państwo miała nastąpić maksymalnie po 40 latach. Ulotki informujące o sprawie rozrzucano nad regionem z aeroplanów.
31 – Rada Prezydialna Polskiej Rodziny Opiekuńczej na Śląsku (m.in. z Józefem Londzinem i Janem Michejdą w składzie) wystosowała odezwę w sprawie akcji dobroczynnej im. Cesarza Karola „Dzieci na wieś!”, polegającej na zorganizowaniu wakacji na wsi dla ok. 300 dzieci ze szkół w miastach Śląska Cieszyńskiego. Dzieci mieli bezpłatnie przyjmować pod swoje strzechy cieszyńscy gospodarze, spełniając w ten sposób obowiązek chrześcijańskiego przykazania miłości bliźniego.
CZERWIEC
…na Śląsku Cieszyńskim
1 – W Cieszynie w Domu Narodowym staraniem czeskich towarzystw odbył się wieczór czeski w 50. rocznicę powstania teatru narodowego w Pradze. Bogaty program artysytyczny obejrzało, poza Czechami, pokaźne grono Polaków.
1 – W związku z wieloma przypadkami malarii w okręgu skoczowskim Śląski Rząd Krajowy zobligował dr. Mariana Schenkera do udzielania bezpłatnej pomocy lekarskiej chorym w mieście i okolicznych gminach (Dębowiec, Iskrzyczyn, Kostkowice, Simoradz, Wiślica, Ochaby). Potrzebującym przysługiwały także darmowe leki. Przypadki zachorowań na malarię należało obowiązkowo zgłaszać władzom już od początku roku.
2 – W Cieszynie w Domu Narodowym, staraniem młodzieży z polskiej szkoły wydziałowej odbył się wieczorek poświęcony… Konstytucji 3 maja. Wpływy z biletów przeznaczono w części na Macierz Szkolną, w części na środki naukowe szkoły.
7-10 – W Cieszynie miejscowy Teatr Elektryczny Hermana Martina obok hotelu „Austria” grał trwający 71 minut film „Dłoń olbrzyma” („Die Faust des Riesen”) z niemiecką gwiazdą kina niemego Henny Porten z 1917 r. oraz sztukę „Wesołe więzienie”. Repertuar zmieniał się co kilka dni.
9 – Miały miejsce wybory na nowego superintendenta morawsko-śląskiego. Żadnemu z trzech kandydatów (ks. Martin Haase, ks. dr Ferdinand Schenner, ks. dr Artur Schmidt) nie udało się uzyskać absolutnej większości, przez co trzeba było urządzić drugą turę, w której ostatecznie zwyciężył Haase. Proniemieckie czasopisma protestowały, twierdząc że Polacy dopuścili się nadużyć, ustalając z Czechami, iż będą głosować na jednego, wspólnego kandydata.
13 – W Opawie odbył się ogólny wiec nauczycielstwa Śląska Austriackiego, na którym poruszano głównie kwestie materialne związane z pracą w tym zawodzie. Obradowano w sekcjach: niemieckiej i polsko-czeskiej.
16 – W Czechowicach w domu gminnym sprawozdanie ze swojej działalności w Radzie Państwa złożył ks. Józef Londzin. Na miejscu stawiło się ok. 2 000 osób z okolicznych miejscowości.
16 – W Nydku, w czasie burzy nad Czantorią, piorun uderzył w stado owiec na pastwisku. Zginęły 22 owce oraz pies pasterski. Przeżył owczarz, który jednakże odzyskał przytomność dopiero po wielu godzinach.
28 – W Cieszynie w Domu Narodowym odbył się wieczorek Związku Katolickiej Młodzieży. Odegrano dwie sztuczki oraz odśpiewano cały wieniec polskich pieśni narodowych.
…w Polsce i na świecie
3 – W Paryżu przedstawiciele Wielkiej Brytanii, Francji i Włoch ogłosili tzw. deklarację wersalską dotyczącą utworzenia po I wojnie światowej zjednoczonego i niepodległego państwa polskiego z wolnym dostępem do morza.
15 – W Pradze odbyło się spotkanie podległych Austrii przedstawicieli narodów słowiańskich i romańskich. Uzgodniono, że granicę polsko-czeską na Śląsku Cieszyńskim ustali się według zasady etnicznej. Czasopismo „Národní listy” wydrukowało mapkę, na której do Czech wszedł tylko powiat frydecki.
21 – W Warszawie miało miejsce pierwsze posiedzenie Rady Stanu, uzależnionego od Niemców parlamentu Królestwa Polskiego.
29/30 – W Krakowie Zarząd Główny Towarzystwa Szkoły Ludowej zdecydował o zakupie Domu Polskiego w Morawskiej Ostrawie. Koło TSL w Morawskiej Ostrawie obchodziło w tym czasie jubileusz 20-lecia swojej działalności.
LIPIEC
…na Śląsku Cieszyńskim
1-3 – W Cieszynie (Gimnazjum Polskie Macierzy Szkolnej), Orłowej (Polskie Gimnazjum Realne im. Juliusza Słowackiego) oraz w Bobrku (Męskie Seminarium Nauczycielskie) odbyły się egzaminy dojrzałości. Przystąpiło do nich niewiele osób, gdyż zdecydowana większość uprawnionych do tego uczniów przebywała na froncie.
6 – „Ślązak” poinformował o przekazaniu na Niemiecką Powiatową Filię Ochrony Dzieci i Opieki Nad Młodzieżą w Bielsku wysokich darowizn, m.in. 10 000 koron przez Oskara Deutscha i 5 000 koron przez Maurycego Bartelmussa – bielskich fabrykantów. Polskie organizacje były masowo wspierane dotacjami przez miejscowych (i nie tylko) Polaków, zwykle były to jednak kwoty rzędu kilku-kilkunastu, góra kilkudziesięciu koron.
8 – We Frysztacie na polach hr. Larischa rozbił się aeroplan pocztowy. Pilot wyszedł z kraksy bez szwanku, zdezelowany dwupłatowiec odesłano koleją do Wiednia.
9 – „Gwiazdka Cieszyńska” poinformowała o usunięciu ze stanowiska zastępcy dyrektora Kolei Koszycko-Bogumińskiej Mikołaja Hollana, który wykorzystując swoje wysokie stanowisko nielegalnie wywoził żywność ze Śląska Cieszyńskiego do Austrii.
15 – W Bielsku przy ul. Kolejowej utworzono ekspozyturę c.k. Funduszu dla Wdów i Sierot. Organizacja zajmowała się ubezpieczeniami i pożyczkami wojennymi. Jej szefem został dr Bernard Knöpfelmacher, któremu Zarząd Centralny w Opawie miał przydzielić odpowiednio wyszkolony personel, który interesa biurowe sprawiać będzie bez zarzutu i rychło.
24 – W Orłowej w „Elite-kinie” zorganizowano przedstawienie, z którego dochód został przeznaczony na studia uniwersyteckie celującego ucznia Alfreda Nowaka z Orłowej.
25 – W Mnichu kolejna katastrofa aeroplanu. Z powodu braku benzyny maszyna lądować musiała na polach arcyksięcia Fryderyka. Niebawem przyleciał drugi samolot z zapasem paliwa dla pierwszego. Po uzupełnieniu baku pierwszemu udało się szczęśliwie wzbić w powietrze, drugi natomiast startując roztrzaskał się o drzewo. Zginęło dwóch pilotów.
27 – W Cieszynie w Domu Narodowym odbyło się konstytucyjne walne zgromadzenie Spółki Rolniczo-Handlowej „Ziemia”, która miała skupiać rolników z całego regionu. Celem spółki miało być spieniężanie produktów spożywczych członków oraz wspólne nabywanie artykułów niezbędnych do prowadzenia działalności gospodarskiej. Prezesem został wybrany Jan Michejda.
…w Polsce i na świecie
14 – Na froncie francuskim został zestrzelony pilot myśliwski Quentin Roosevelt, najmłodszy syn Theodore’a Roosevelta, prezydenta USA w latach 1901-1909.
15 – Na przedpolach Paryża rozpoczęła się druga bitwa nad Marną, jedna z rozstrzygających bitew I wojny światowej. Do 5 sierpnia wojska francuskie pod dowództwem Ferdynanda Focha powstrzymały ofensywę niemiecką.
16/17 – W Jekaterynburgu w azjatyckiej części Rosji na rozkaz Lenina komuniści zamordowali rodzinę carską – cara Mikołaja II, jego żonę Aleksandrę Fiodorownę i pięcioro ich dzieci.
25 – W Zakopanem na wiecu ludności spisko-orawskiej wysunięto postulat przyłączenia Orawy i Spisza do Polski.
SIERPIEŃ
…na Śląsku Cieszyńskim
4 – W kościele ewangelickim w Drogomyślu oraz kaplicy przy cmentarzu ewangelickim w Pruchnej zostały poświęcone i uroczyście oddane do użytku nowe dzwony. W ceremoniach wzięły udział liczne zastępy zborowników.
8 – W Cieszynie zmarła jedna z najstarszych obywatelek miasta, 87-letnia Ewa Cieślar. Kobieta była znana z prowadzenia działalności dobroczynnej, była m.in. jedną z założycielek cieszyńskiego oddziału Stowarzyszenia Gustawa Adolfa.
17 – W całym regionie hucznie świętowano urodziny cesarza Karola.
18 – W Cieszynie w strzelnicy miejskiej towarzystwo „Frauenkriegsbeisteuer” na czele z hrabiną Gabrielą Thun i żoną starosty cieszyńskiego Jaxy Bobowskiego urządziło wielki festyn cesarski na rzecz wdów i sierot. Zebrano 21 000 koron. Czasopismo „Ślązak” oceniło liczbę uczestników imprezy na 3 000.
22 – W Witkowicach na rynku urządzono dwa wiece ludowe, w których udział wzięli pracownicy miejscowej huty i innych okolicznych zakładów przemysłowych, w sile – jak podała „Gwiazdka Cieszyńska” – kilkudziesięciu tysięcy ludzi. Protestowano przeciwko wojnie i niskiej stopie życia. Dzień później rozpoczął się strajk, który trwał do połowy września i zakończył się m.in. uzyskaniem przez robotników podwyżek.
24 – W Cieszynie na Starym Targu odbyło się walne zgromadzenie Dziedzictwa bł. Jana Sarkandra dla Ludu Polskiego na Śląsku. Spotkanie prowadził prezes ks. Tomasz Dudek, który poinformował m.in. że do towarzystwa, pomimo wojny i deficytu papieru uniemożliwiającego wydanie kalendarza, przystąpiła rekordowa liczba członków.
24 – „Ślązak” poinformował, że w Sibicy, w związku z ogromną liczbą kradzieży zbiorów bezpośrednio z pól (podobnie zresztą jak na terenie całego Śląska Cieszyńskiego) do patrolowania użytków rolnych została zorganizowana straż polna. Kilka dni wcześniej pod Cieszynem na gorącym uczynku złapano złodzieja, który próbował opuścić miedzę z dwukilogramowym mieszkiem owsa pod pachą.
28 – W Cieszynie na Saskiej Kępie włamano się do magazynu fabryki likierów Bertolda Goldmanna i ukradziono ponad 100 butelek koniaku oraz dwa garnce smalcu.
…w Polsce i na świecie
8 – „Czarny dzień niemieckiej armii”, jak określił go później gen. Erich Ludendorff. W bitwie o Amiens we Francji oddziały kanadyjskie wspierane przez Australijczyków przełamały niemiecką linię obrony, rozpoczynając serię zwycięstw wojsk Ententy.
17 – W całej monarchii austro-węgierskiej świętowano 31. urodziny cesarza Karola. Na Śląsku Cieszyńskim uroczystości przyjęły raczej stonowaną formę.
29 – Radziecka Rada Komisarzy Ludowych wydała dekret o anulowaniu traktatów rozbiorowych i uznaniu prawa narodu polskiego do niepodległości.
WRZESIEŃ
…na Śląsku Cieszyńskim
1 – W jednej z cieszyńskich restauracji odbył się pokaz miejscowego czarnoksiężnika Jana Dawida.
1 – Weszły w życie nowe ceny węgla w rewirze ostrawskim, znacznie wyższe od dotychczasowych. Równocześnie zostało wznowione wydawanie nafty na zimę w ilości zdecydowanie mniejszej niż wcześniej. W górę poszły także ceny dostępnych do nabycia artykułów spożywczych (m.in. cukru).
2 – W Trzyńcu rozpoczął się wielki strajk hutników, domagających się poprawy warunków socjalnych, m.in. wprowadzenia 8-godzinnego dnia pracy i podwyższenia płac. W kolejnych dniach strajki wybuchały także w Zagłębiu Ostrawsko-Karwińskim. Doszło do konfrontacji z wojskiem i aresztowań.
8 – W Bystrzycy miejscowa straż pożarna obchodziła 20-lecie istnienia. Z tego powodu urządzono wieczorek z występami artystycznymi oraz zabawą towarzyską i zbiórką pieniędzy na potrzeby strażaków.
12-16 – We Frysztacie miały miejsce zapisy do nowo utworzonej szkoły ludowej Macierzy Szkolnej Księstwa Cieszyńskiego. Początkowo uruchomiono klasy 1-2 oraz ochronkę.
14-18 – Na Śląsku Cieszyńskim miały miejsce zapisy do szkół wydziałowych, gimnazjów i seminariów, a także – w przypadku nieposiadania odpowiednich kwalifikacji – egzaminy wstępne i „poprawcze”. Zajęcia rozpoczęto 19 września.
14 – W Sibicy, po pewnym ślubie, odbyła się huczna zabawa. Przybyło tak wielu gości, że nie pomieszczono się w gospodzie. W prasie pojawiły się krytyczne głosy, że takie zachowania nie przystają „powadze czasów” oraz pretensje do wójta, że nie zakazał imprezy. Podobne historie powtarzały się często w innych miejscowościach regionu, a można było o nich przeczytać w korespondencji od zgorszonych mieszkańców.
22 – W Cieszynie w Domu Narodowym odegrano sztukę religijną z okazji 700. rocznicy urodzenia św. Zyty, patronki służących. Zysk z biletów przeznaczono na schronisko dla starszych, niezdolnych do pracy sług.
28-30 – W Cieszynie w Domu Narodowym odbył się pokaz płodów rolnych, przetworów i nasion, zorganizowany przez miejscowe Towarzystwo Ogrodniczo-Pszczelarskie. Imprezie towarzyszyły wykłady na temat ogrodnictwa i sadownictwa.
…w Polsce i na świecie
14 – Minister spraw zagranicznych Austro-Węgier István Burián w porozumieniu z cesarzem Karolem, a wbrew Berlinowi, wydał otwartą odezwę do wszystkich narodów, by skończyć wojnę przez dyplomatyczne negocjacje. Propozycja została odrzucona przez państwa Ententy, które żądały bezwarunkowej kapitulacji.
19/21 – Wojska brytyjskie rozgromiły Turków w bitwie pod Megiddo, co stanowiło zapowiedź klęski Imperium Osmańskiego, wspierającego w wojnie państwa centralne.
30 – Jako pierwsza z państw centralnych kapitulację ogłosiła Bułgaria. Trzy dni później abdykował car Bułgarii Ferdynand I Koburg.
PAŹDZIERNIK
…na Śląsku Cieszyńskim
1 – W Cieszynie na Górnym Rynku została otwarta pierwsza na Śląsku Cieszyńskim polska dwuklasowa Szkoła Handlowa Macierzy Szkolnej, której zadaniem było kształcenie inteligentnego kupiectwa (obecnie Zespół Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych im. Macierzy Ziemi Cieszyńskiej przy placu Londzina).
12 – W Cieszynie w Domu Narodowym podczas spotkania przedstawicieli polskich ugrupowań politycznych i społecznych przyjęto rezolucję o bezwarunkowej przynależności Śląska Cieszyńskiego do Polski oraz zadecydowano o powołaniu Śląskiego Międzypartyjnego Komitetu, którego zadaniem stać się miało przejęcie władzy od organów państwa austriackiego. Komitet uznał władzę zwierzchnią Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego w Warszawie.
13 – W Orłowej na rynku miał miejsce wiec za przyłączeniem Śląska Cieszyńskiego do Polski, w którym wzięło udział ok. 25 000 ludzi. Wydarzenie zorganizowało Socjaldemokratyczne Stowarzyszenie „Naprzód” z Suchej Górnej. Poza posłami polskimi był na nim obecny Ignacy Daszyński. Przyjęto rezolucję o przyłączeniu regionu do Polski i wyrażono pragnienie pokojowego porozumienia z Czechami.
19 – W Cieszynie w Domu Narodowym odbyło się pierwsze zebranie Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego – reprezentacji miejscowej ludności polskiej mającej przejąć władzę od organów państwa austriackiego.
20 – W Boguminie w ogrodzie hotelu „Austria” miał miejsce wiec za przyłączeniem Śląska Cieszyńskiego do Polski. Przybyłe tłumy robotnicze w sile ok. 20 000 ludzi wypełniły szczelnie nie tylko ogród, ale i werandę hotelu. Wśród gości znaleźli się m.in. ks. Józef Londzin i Tadeusz Reger.
27 – W Cieszynie na rynku miał miejsce wiec, w którym udział wzięło ok. 40 000 osób. Przyjęto rezolucję o bezwarunkowej przynależności księstwa cieszyńskiego i jego mieszkańców do wolnej, zjednoczonej i niepodległej Polski. Ustawiono dwie wielkie trybuny, z których przemawiali Józef Londzin, Jan Michejda i Tadeusz Reger, a także m.in. Jerzy Kantor, Dorota Kłuszyńska, Kazimierz Piątkowski, Maria Sojkowa i Gustaw Szura.
30 – W Cieszynie Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego, powołując się na Wilsonowskie prawo do samostanowienia, oficjalnie proklamowała przynależność Śląska Cieszyńskiego do niepodległego państwa polskiego. Zredagowana przez nią odezwa ukazała się w polskich gazetach oraz w formie samodzielnej ulotki. Tego dnia ślubowanie na wierność Radzie złożyło 60 wójtów cieszyńskich gmin zrzeszonych w Związku Gmin Polskich.
30 – W Polskiej Ostrawie powstał czeski odpowiednik Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego – Zemský národní výbor pro Slezsko z przewodniczącym Zikmundem Wittem i wiceprzewodniczącymi Ferdinandem Pelcem i Josef Lukešem. Tego samego dnia w mieście miała miejsce próba opanowania ratusza przez Polaków, która została jednak udaremniona przez Czechów (podobnie jak próba przejęcia władzy w Gruszowie).
31 – W Cieszynie delegacja duchowieństwa ewangelickiego z ks. Franciszkiem Michejdą złożyła wizytę Radzie Narodowej Księstwa Cieszyńskiego z hołdem i życzeniami.
…w Polsce i na świecie
2 – Posłowie polscy przedłożyli na forum Rady Państwa w Wiedniu rezolucję domagającą się odbudowy niezawisłego państwa polskiego, złożonego z ziem dawnej Rzeczypospolitej, z dostępem do morza i obszarami zamieszkiwanymi przez Polaków (w tym ze Śląskiem). W ten sposób zniknęły wcześniejsze nieporozumienia między reprezentantami Galicji i Polaków ze Śląska Cieszyńskiego, niezadowolonych z asekuracyjnej postawy parlamentarnego Koła Polskiego wobec kwestii cieszyńskiej.
7 – Odezwa Rady Regencyjnej uznająca orędzie prezydenta Stanów Zjednoczonych Woodrowa Wilsona z 8 stycznia 1918 r. za fundament odrodzenia Polski i zapowiadająca ogłoszenie wyborów do sejmu oraz wzywająca naród polski do jedności w działaniach na rzecz niepodległości.
8 – W Wiedniu, w Radzie Państwa poseł ks. Józef Londzin wygłosił przemówienie rozliczające Niemców z prowadzonej na Śląsku Cieszyńskim germanizacji. Podobne przemówienie 11 października wygłosił poseł Jan Michejda.
10 – Zebranie polskich posłów Rady Państwa w Krakowie, podczas którego – w obliczu manifestu Rady Regencyjnej z 7 października – podjęto decyzję o rozpoczęciu przygotowań do przejęcia władzy z rąk Austriaków. W zebraniu tym uczestniczyli także posłowie cieszyńscy Tadeusz Reger i ks. Józef Londzin.
16 – Cesarz Karol I ogłosił manifest „Do moich wiernych Austriackich ludów”, otwierający drogę do przekształcenia Monarchii Austro-Węgierskiej w państwo federacyjne złożone z autonomicznych organizmów państwowych o charakterze narodowym. W kwestii obszarów Austro-Węgier zamieszkiwanych przez Polaków manifest „nie przesądzał” ich zjednoczenia z niepodległym państwem polskim.
28 – W Krakowie powstała Polska Komisja Likwidacyjna dla Galicji i Śląska Cieszyńskiego, na czele z przewodniczącym Wincentym Witosem. Zadaniem organu była likwidacja stosunków państwowo-prawnych łączących Galicję z Austro-Węgrami oraz utrzymanie bezpieczeństwa i spokoju publicznego do czasu utworzenia niepodległego państwa polskiego. Komisja działała do 10 stycznia 1919 r.
28 – W Pradze została proklamowana niepodległość Republiki Czechosłowackiej. Pierwszym prezydentem nowopowstałego państwa został główny architekt koncepcji zjednoczenia Czechów i Słowaków Tomáš Garrigue Masaryk, na premiera wybrano Karela Kramářa.
29 – Powstał Kraj Niemieckich Czech. Prowincja obejmowała, zamieszkiwane w zdecydowanej większości przez Niemców, tereny północno-zachodnich Czech. Jej mieszkańcy deklarowali przynależność do państwa austriackiego. Stolicą Kraju miał być Reichenberg (Liberec), a „wojewodą” Austriak Rafael Pacher. Obszar został spacyfikowany przez wojsko czechosłowackie w grudniu 1918 r. Formalnie prowincja przestała istnieć 10 września 1919 r.
29 – Utworzono Państwo Słoweńców, Chorwatów i Serbów, na którego czele stanął Słoweniec dr Anton Korošec. Kraj miał jednoczyć wszystkie ziemie dawnych Austro-Węgier zamieszkiwane przez Słowian południowych. 1 grudnia 1918 r. Państwo SHS połączyło się z Serbią, tworząc Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców (Królestwo SHS) pod berłem regenta Serbii Aleksandra I Karadziordziewicia, przemianowane w 1929 r. na Królestwo Jugosławii.
30 – Proklamacja powstania niemieckiego Kraju Sudetów (Sudetenland). W skład prowincji wchodziły zamieszkiwane przez Niemców sudeckich ziemie Czech, Moraw i Śląska Czeskiego. Jej mieszkańcy deklarowali przynależność do państwa austriackiego. Stolicą Kraju miała być Opawa, a „wojewodą” Austriak Robert Freissler. Obszar był pacyfikowany przez wojska czechosłowackie od listopada 1918 r. Formalnie prowincja przestała istnieć 10 września 1919 r.
30/31 – Polacy bezkrwawo przejęli garnizony wojskowe w Tarnowie i Krakowie, czyniąc te dwa miasta pierwszymi wolnymi od armii zaborczych ośrodkami na ziemiach polskich w 1918 r .
31 – Proklamacja niepodległości Węgier. Wobec trwających od 25 października wystąpień przeciwko rządom habsburskim, których efektami były tzw. bitwa na Moście Łańcuchowym i rewolucja astrów, regent cesarski gen. arcyksiążę Józef August Habsburg powierzył urząd premiera przewodniczącemu Węgierskiej Rady Narodowej Mihályowi Károlyiemu. Ten, 16 listopada 1918 r. ogłosił powstanie Węgierskiej Republiki Ludowej, ostatecznie po wielu perturbacjach przekształconej 29 lutego 1920 r. w Królestwo Węgier z admirałem Miklósem Horthym w charakterze regenta.
LISTOPAD
…na Śląsku Cieszyńskim
1 – W garnizonie cieszyńskim odbył się w nocy z 31 października na 1 listopada przygotowywany już od dłuższego czasu przewrót wojskowy. Odpowiedzialność za jego przygotowanie i przeprowadzenie spoczęła na barkach poruczników Franciszka Barteczka, Klemensa Matusiaka i Ludwika Skrzypka. Obyło się bez rozlewu krwi – dotychczasowy dowódca garnizonu, Austriak płk Johann Gerndt, zupełnie zaskoczony obrotem spraw, zrezygnował z oporu i złożył swój urząd.
3 – W Skoczowie odbył się wiec poparcia dla Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego. Tego dnia wiec za przyłączeniem Śląska Cieszyńskiego do Polski miał mieć miejsce również w Polskiej Ostrawie, ale nie udało się go zorganizować. W Cieszynie natomiast, na rynku miał odbyć się wiec ślązakowców i Niemców, lecz i on ostatecznie nie doszedł do skutku. Organizatorzy stwierdzili na łamach „Ślązaka”, że Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego przestrzegła, że nie jest w stanie zapewnić bezpieczeństwa uczestnikom wiecu, a na płycie cieszyńskiego rynku, mimo odwołania imprezy, pojawiło się kilkudziesięciu pono uzbrojonych „chacharów”.
5 – Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego i Zemský národní výbor pro Slezsko podpisały umowę tymczasowo rozgraniczającą Śląsk Cieszyński według kryterium etnicznego. Pod kontrolą Polaków znalazły się powiaty cieszyński, bielski oraz większość frysztackiego, a pod zarządem czeskim – powiat frydecki i 5 gmin z powiatu frysztackiego (Orłowa, Łazy, Sucha Dolna, Dziećmorowice, Pietwałd).
6 – W Cieszynie Wikariat Generalny Kościoła Rzymskokatolickiego uznał zwierzchnictwo Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego. Dzień później w jej lokalu w Domu Narodowym zjawiła się deputacja księży katolickich ze Śląska Cieszyńskiego, by złożyć wyrazy szczerego uszanowania i hołdu.
17 – W Brennej, Górkach Małych, Istebnej, Skoczowie i Wiśle miały miejsce zgromadzenia ludowe, na których działacze Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego referowali przed ludnością aktualną sytuację w regionie. W Istebnej pojawiło się 2 000 osób, w Wiśle ok. 1 000 osób. W Jabłonkowie, na sali ratuszowej odbyło się zaimprowizowane zebranie robotniczo-obywatelskie, na którym z ramienia Rady Narodowej stawił się Władysław Zabawski. Wzięło w nim udział ok. 400 osób.
24 – W Cieszynie miał miejsce publiczny przegląd formowanej od początku miesiąca Milicji Ludowej Księstwa Cieszyńskiego, zakończony złożeniem przez nią przysięgi na wierność Radzie Narodowej pod zamkiem w Cieszynie. Z całego Śląska Cieszyńskiego zjechało na tę okazję ponad 2 000 milicjantów.
30 – W Skoczowie aresztowany został lider Śląskiej Partii Ludowej Józef Kożdoń. Przyczyną zatrzymania było podejrzenie podburzania ludności przeciwko władzom. Przywódca ruchu ślązakowskiego wyszedł na wolność 28 grudnia i niedługo później wyjechał do Morawskiej Ostrawy.
…w Polsce i na świecie
1 – Proklamacja niepodległości Państwa Ukraińskiego w ramach federacyjnego państwa austriackiego z przewodniczącym Ukraińskiej Rady Narodowej Jewhenem Petruszewyczem w roli upoważnionego dyktatora. Ponieważ obszar Państwa Ukraińskiego miał obejmować ziemie sporne między Polakami a Ukraińcami w Galicji, od proklamacji znajdowało się ono w stanie wojny z odradzającym się państwem polskim – m.in. już 1 listopada wybuchły walki o przynależność państwową Lwowa. 13 listopada 1918 r. państwo zmieniło ustrój na republikański i nazwę na Zachodnioukraińska Republika Ludowa. 22 stycznia 1919 r. ZURL połączyła się z Ukraińską Republiką Ludową, zachowując jednak autonomię. Za cezurę zamykającą istnienie ZURL uznać należy 16 lipca 1919 r., kiedy to wojska polskie wyparły za Zbrucz ostatnie oddziały Ukraińskiej Armii Halickiej.
3 – W Niemczech wybuchła rewolucja listopadowa, której rezultatem był strajk generalny, abdykacja cesarza Wilhelma II i ustanowienie Republiki Niemieckiej 9 listopada 1918 r. Pomimo wprowadzenia szeregu reform socjalnych (m.in. ośmiogodzinnego dnia pracy i praw wyborczych dla kobiet), najbardziej radykalni komuniści na czele z Karlem Liebknechtem i Różą Luksemburg kontynuowali walkę, doprowadzając 5 stycznia 1919 r. do wybuchu tzw. powstania Spartakusa, krwawo stłumionego przez nowy rząd do połowy miesiąca.
3 – W Villa Giusti podpisano zawieszenie broni pomiędzy Włochami a Austrią.
7 – W Lublinie powstał Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej pod przewodnictwem Ignacego Daszyńskiego, który przejął od Austriaków władzę w mieście oraz okolicznych powiatach, a także zlikwidował istniejące tam organy Rady Regencyjnej w Warszawie. Pięć dni później rząd podał się do dymisji, podporządkowując się władzy Józefa Piłsudskiego.
10 – Do Warszawy powrócił z więzienia w Magdeburgu Józef Piłsudski. Gubernator Warszawy gen. Hans von Beseler formalnie przekazał władzę Radzie Regencyjnej Królestwa Polskiego.
11 – Rada Regencyjna przekazała władzę zwierzchnią nad wojskiem Józefowi Piłsudskiemu.
11 – W Compiègne zawarto rozejm ostatecznie pieczętujący klęskę Niemiec i kończący I wojnę światową.
12 – Po abdykacji cesarza Karola I proklamowano utworzenie Republiki Niemieckiej Austrii. Kanclerzem został Karl Renner. W skład państwa miał wchodzić Kraj Sudetów oraz Kraj Niemieckich Czech, a deklarację przynależności doń złożyli również Niemcy ze Śląska Austriackiego (m.in. z Cieszyna i Bielska). Po podpisaniu przez Rennera traktatu w Saint-Germain-en-Laye 10 września 1919 r. państwo zmieniło nazwę na Republikę Austrii, zrzekło się pretensji do wspomnianych prowincji oraz zadeklarowało rezygnację z dążeń do zjednoczenia z Niemcami.
14 – Rada Regencyjna przekazała pełnię władzy cywilnej Józefowi Piłsudskiemu. Ten powierzył misję utworzenia rządu Ignacemu Daszyńskiemu. Rząd miał być ponadpartyjny, jednak wobec sprzeciwu prawicy nie udało się go sformować.
17 – Po dymisji Ignacego Daszyńskiego powołano rząd Jędrzeja Moraczewskiego. Organ przeprowadził szereg reform socjalnych (m.in. ośmiogodzinny dzień pracy, prawa wyborcze dla kobiet, legalność związków zawodowych i strajków, ubezpieczenia). Wobec niemożliwości uzyskania kompromisu z prawicą, podał się do dymisji 16 stycznia 1919 r.
22 – Józef Piłsudski nadał sobie tytuł Tymczasowego Naczelnika Państwa oraz szereg uprawnień.
25 – Do Warszawy udała się delegacja Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego w składzie ks. Józef Londzin, Tadeusz Reger i Hilary Filasiewicz. Od przedstawicieli polskiego rządu otrzymali zapewnienie, że Rada ma upoważnienie do sprawowania na Śląsku Cieszyńskim władzy w jego imieniu.
28 – Na 26 stycznia 1919 r. rozpisano wybory do Sejmu Ustawodawczego Rzeczypospolitej Polskiej, określając ordynację wyborczą oraz okręgi wyborcze. Zgodnie z przyjętymi zasadami wybory miały być powszechne, równe, proporcjonalne, bezpośrednie i tajne. Prawo do udziału w nich otrzymali wszyscy obywatele, którzy ukończyli 21 rok życia, bez względu na płeć, wyznanie czy narodowość.
GRUDZIEŃ
…na Śląsku Cieszyńskim
1 – W Jabłonkowie w sali ratuszowej odbył się wiec miejscowych kobiet. Sala została wypełniona po brzegi. Przemówienia wygłosili Zofia Kirkor-Kiedroniowa, Maria Sojkowa i ks. Rudolf Tomanek. Wśród punktów ustanowionej rezolucji znalazło się m.in. poparcie dla intenzywnej pracy niewiast koło odbudowania podstaw i bytu niepodległej i zjednoczonej Polski.
6 – W Cieszynie, na bazie 31 Pułku Piechoty Obrony Krajowej, powstał Pułk Piechoty Ziemi Cieszyńskiej z dowódcą płk. Franciszkiem Ksawerym Latinikiem. 8 stycznia 1919 r. najlepszy, 3 batalion Pułku odesłano na front ukraiński, gdzie trwały walki o Lwów.
10 – Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego ustaliła listę kandydatów do Sejmu Ustawodawczego RP. Byli to: z ramienia Polskiej Partii Socjalistycznej Jerzy Kantor, Ryszard Kunicki i Tadeusz Reger; z ramienia Polskiego Zjednoczenia Narodowego Paweł Bobek i Rudolf Kolaczek; z ramienia Związku Śląskich Katolików Karol Junga i ks. Józef Londzin. Zaplanowane na 26 stycznia 1919 r. wybory ostatecznie nie odbyły się, a posłów wybrała w późniejszym czasie bezpośrednio Rada Narodowa.
15 – W Bielsku zmarł Gustaw Josephy, właściciel fabryki włókienniczej oraz poseł do Śląskiego Sejmu Krajowego w Opawie (1902-1916), jeden z najbardziej wpływowych i ruchliwych wrogów polskiego ruchu narodowego, protektor ruchu ślązakowskiego.
18 – W Cieszynie powstał Rząd Krajowy Śląska Cieszyńskiego na czele z Janem Michejdą, któremu powierzono sprawy, za jakie do tej pory odpowiadały Rząd Krajowy i Wydział Krajowy w Opawie. Organ rozpoczął działalność początkiem 1919 r.
20 – W Cieszynie przedstawiciele wszystkich zborów ewangelickich uznali Radę Narodową Księstwa Cieszyńskiego za jedyną władzę świecką w regionie, zaś ewangelicki Konsystorz w Warszawie za władzę kościelną. Wydarzeniu towarzyszyła uroczysta msza św. w Kościele Jezusowym w Cieszynie z udziałem zwierzchnika Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce, Superintendenta Generalnego ks. Juliusza Bursche.
25 – Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego wysłała depeszę do przebywającego w Paryżu prezydenta USA Woodrowa Wilsona, w której wyrażała pragnienie nierozerwalnego na zawsze połączenia Śląska Cieszyńskiego z Polską w myśl jego koncepcji samostanowienia narodów.
30 – Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego wzięła pod zarząd przymusowy państwa polskiego dobra Komory Cieszyńskiej, co było tożsame ze zlikwidowaniem istniejącego od XVII w., a kojarzonego z niemieckim uciskiem urzędu, którego ogromny majątek miał zostać upaństwowiony. Zarządcą państwowym dóbr Komory został mianowany Ludwik Patryn.
…w Polsce i na świecie
18 – Delegat polskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Pradze Roman Wegnerowicz wystosował notę protestacyjną w sprawie stosunków na Śląsku Cieszyńskim i koncentracji wojsk czeskich nad granicą.
24 – W Pradze przedstawiciel delegacji władz polskich Stanisław Gutowski przekazał Tomášowi Masarykowi list od Józefa Piłsudskiego z postulatem nawiązania „normalnych stosunków dyplomatycznych”. Dodatkowo ustnie zaproponował utworzenie polsko-czeskiej komisji dla uregulowania stosunków ekonomicznych i politycznych oraz wymianę stałych przedstawicieli na linii Praga-Warszawa. Prezydent Czechosłowacji pozorował pozytywne odniesienie się do tych propozycji.
25 – W Paryżu doszło do spotkania delegatów Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego – Gustawa Szury i Jerzego Warchałowskiego – z przedstawicielami Komitetu Narodowego Polskiego, m.in. Romanem Dmowskim i bratem Zofii Kirkor-Kiedroniowej Władysławem Grabskim. Dmowski polecił spisać zwięzły memoriał uzasadniający prawa Polski do Śląska Cieszyńskiego i złożyć go we francuskim Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Szura uzyskał też zgodę Dmowskiego na zamieszczenie artykułu na temat sytuacji w regionie na łamach czasopisma „Polak”, organu prasowego Komitetu.
27 – W Poznaniu wybuchło powstanie wielkopolskie, którego celem było przyłączenie ziem zaboru pruskiego do Polski. Trwało do 16 lutego 1919 r., kiedy podpisano rozejm w Trewirze, na mocy którego zrealizowano postulaty powstańców.
Oprac. Wojciech Święs