Cieszyn 1918 | Krucha stabilizacja

Według danych uzyskanych w wyniku ostatniego austriackiego spisu ludności z 1910 r. ludność czeskojęzyczna stanowiła 26,6% ogółu mieszkańców Śląska Cieszyńskiego. Mimo więc, iż strona czeska, opierając się na tzw. prawach historycznych wynikających z wielowiekowej przynależności tego obszaru do Korony św. Wacława oraz wskazując na jego ekonomiczne powiązania z ziemiami czeskimi, aspirowała do przejęcia kontroli nad całym obszarem księstwa cieszyńskiego, nie była w stanie podjąć równorzędnej rywalizacji z obozem polskim. Miejscowi działacze czescy, skupieni w powstałym 30 października 1918 r. w Polskiej Ostrawie Zemském národním výboru pro Slezsko, zdołali podporządkować sobie jedynie zamieszkiwany przez zwarte skupiska Czechów powiat frydecki, a także kilka gmin w powiecie frysztackim, których zarządy znajdowały się pod kontrolą czeskich polityków. Nie mogąc liczyć na pomoc ze strony tworzących się dopiero centralnych organów państwa czechosłowackiego i obawiając się, iż czeskie zdobycze na Śląsku mogą zostać przez obóz polski zakwestionowane, przedstawiciele ZNV zwrócili się do Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego z propozycją zawarcia ugody. Podjęte 1 listopada 1918 r. w Orłowej rokowania już następnego dnia zaowocowały zawarciem umowy, która – po podpisaniu w dniu 5 listopada 1918 r. – usankcjonowała faktyczny już wówczas podział Śląska Cieszyńskiego na dwie sfery wpływów, pozostawiając pod kontrolą RNKC powiaty cieszyński, bielski oraz większość frysztackiego, a w gestii Zemského národního výboru – powiat frydecki i 5 gmin z powiatu frysztackiego (Orłowa, Łazy, Sucha Dolna, Dziećmorowice, Pietwałd). Linia oddzielająca obie strefy, pokrywając się w głównych zarysach z przecinającą Śląsk Cieszyński granicą etnograficzną, nie miała jednak charakteru ostatecznego. W umowie zastrzeżono bowiem, iż definitywne rozgraniczenie obszaru cieszyńskiego dokonane zostanie w drodze porozumienia pomiędzy centralnymi władzami Polski i Czechosłowacji.

Pismo Komitetu Wykonawczego w Skoczowie do Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego o przysiędze na wierność Czechosłowacji, której złożenia od miejscowych urzędników zażądał c. k. wyższy sąd w Brnie, 7 listopada 1918

 

Przysięgi odmówili wszyscy (i kancliści) z wyjątkiem sędziego Šorejsa (Czecha), który złożył przysięgę.

Protest ludności polskiej gmin powiatu polsko-ostrawskiego przeciwko przyłączeniu do Czechosłowacji, 9 listopada 1918

 

Delegaci polskiej ludności z 7 gmin powiatu polsko-ostrawskiego tj. Polskiej Ostrawy, Michałkowic, Gruszowa, Muglinowa, Hermanic, Radwanic i Małych Kończyc, zebrani na zgromadzeniu w Polskiej Ostrawie podnoszą uroczysty protest przeciw przyłączeniu choćby prowizorycznie wymienionych gmin do państwa czeskiego.

Protest robotników Gruszowa przeciwko włączeniu ich gmin do strefy administrowanej przez władze czeskie, 10 listopada 1918

Protokół z posiedzenia przedstawicieli Zemského národního výboru pro Slezsko i Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego w sprawie podziału wpływów polskich i czeskich w poszczególnych częściach regionu, Orłowa, 2 listopada 1918

Protokół z posiedzenia przedstawicieli Zemského národního výboru pro Slezsko w Polskiej Ostrawie i Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego, Polska Ostrawa, 5 listopada 1918

Nieudana próba

30 października 1918 r. polscy mieszkańcy podostrawskiego Gruszowa, na czele z nauczycielem i członkiem Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego Bolesławem Włodkiem, podjęli nieudaną próbę opanowania ratusza w Polskiej Ostrawie. Udaremnione przez Czechów zostało również objęcie władzy w samym Gruszowie. Choć Polacy twierdzili, że działają w imieniu RNKC, ta najprawdopodobniej nie udzieliła im poparcia, godząc się z utratą obszarów zamieszkiwanych w większości przez Czechów. W rewirze ostrawskim powstał jednak z poparciem RNKC Polski Komitet Narodowy, który bez powodzenia próbował zorganizować na 3 listopada 1918 r. wiec na rzecz przyłączenia tego obszaru do Polski. W Gruszowie zgromadzenie ludowe odbyło się 17 listopada 1918 r. Protestowano m.in. przeciwko czeskiemu nakazowi włączenia świeckich pieśni do nabożeństw kościelnych.

Podpisana przez „zjednoczone stronnictwa polityczne” odezwa wzywająca do wzięcia udziału w wiecu w Polskiej Ostrawie z udziałem polskich posłów ze Śląska Cieszyńskiego w dniu 3 listopada 1918 r. Wydarzenie ostatecznie nie doszło do skutku

Spis członków Zemského národního výboru pro Slezsko według przynależności partyjnej

Spis treści całej wystawy

  1. Polski my naród, polski lud
  2. Wprowadzenie
  3. Polski żywioł
  4. Przedświt
  5. Ziemi Śląskiej nie odstępujemy
  6. Rada Narodowa
  7. Reprezentanci polskiego ludu
  8. Przewrót
  9. Wola ludu
  10. Spełnienie oczekiwania
  11. Krucha stabilizacja
  12. Zagubieni
  13. W odrodzonej Polsce
  14. Trzy miesiące samostanowienia
  15. W koszarach i na froncie
  16. Trudne sąsiedztwo
  17. Powiew wielkiej polityki
  18. Najazd czeski
  19. Podział
  20. Pamięć

O wystawie

Ekspozycja stanowi rozszerzoną wersję wystawy

„Trzy miesiące samostanowienia” przygotowanej i otwartej w Książnicy Cieszyńskiej w 1998 r., której Ośrodek Dokumentacyjny Kongresu Polaków w Republice Czeskiej nadał w 2008 r. formę planszową.

Scenariusz wystawy

Krzysztof Szelong, Wojciech Święs

Konsultacje

Prof. dr hab. Andrzej Chwalba

Opracowanie merytoryczne

Stefan Król, Anna Rusnok, Marian Steffek, Krzysztof Szelong, Wojciech Święs

Projekt i opracowanie graficzne

dinksy.com.pl

Wykorzystano materiały ze zbiorów

Archiwum Państwowego w Katowicach Oddziału w Cieszynie, Biblioteki i Archiwum im. B.R. Tschammera, Książnicy Cieszyńskiej, Muzeum Śląska Cieszyńskiego, Ośrodka Dokumentacyjnego Kongresu Polaków
w Republice Czeskiej.

oraz

Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona, WikiCommons

W projekcie graficznym wykorzystano kroje

Antykwa Półtawskiego
(Bogusław Jackowski, Janusz M. Nowacki, Piotr Strzelczyk),
Kurier
(Małgorzata Budyta).

Wydawca

Książnica Cieszyńska
ul. Mennicza 46
43-400 Cieszyn
tel. (33) 851 38 41
fax: (33) 851 38 45
e-mail: ksiaznica@kc-cieszyn.pl
www.kc-cieszyn.pl

Druk

studio-CMYK.pl
Cieszyn 2017

Patroni medialni wystawy