Cieszyn 1918 | Powiew wielkiej polityki

Rząd warszawski, dla którego kwestia cieszyńska miała drugoplanowe znaczenie, całkowicie zlekceważył niebezpieczeństwo grożące ze strony południowego sąsiada. Zmierzając do uregulowania sporu na drodze dyplomatycznej, próbował ze stroną czeską nawiązać rozmowy, m.in. za sprawą Romana Wegnerowicza czy Stanisława Gutowskiego. Nie zostały one jednak przez Pragę – przygotowującą się już wówczas do zdecydowanych pociągnięć w kwestii cieszyńskiej – podjęte. W tej sytuacji ogłoszone w polskiej części Śląska Cieszyńskiego wybory do warszawskiego Sejmu Ustawodawczego, które przyczynić się miały do utrwalenia tu polskiego stanu posiadania, dostarczyły tylko władzom praskim kolejnego pretekstu do kontynuowania agresywnej polityki wobec Cieszyna. Więcej dalekowzroczności wykazała w tych okolicznościach Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego, która uprzedzając działania Warszawy już w grudniu 1918 r. oddelegowała swoich przedstawicieli do Paryża, aby tam – na forum dyplomatycznym – mogli oni zaprezentować stanowisko polskiej większości na Śląsku Cieszyńskim.

Roman Dmowski (1864-1939).

Polski polityk i działacz niepodległościowy, lider narodowej demokracji w dwudziestoleciu międzywojennym, antagonista Józefa Piłsudskiego.

Władysław Grabski (1874-1938).

Ekonomista i historyk, polityk narodowej demokracji, dwukrotny premier Rzeczypospolitej Polskiej (1920, 1923-1925), autor reformy walutowej (1924).

W Paryżu

Pomysł wysłania delegata Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego do Paryża wypłynął na jej posiedzeniu dnia 14 listopada 1918 r., a jego autorką była Zofia Kirkor-Kiedroniowa. Prezydium RNKC zadecydowało, że będzie to Gustaw Szura (1884-1923), współpracujący z RNKC nauczyciel Polskiego Gimnazjum Realnego w Orłowej, wraz z drugim nauczycielem – dr. Jerzym Warchałowskim. Delegaci przybyli do stolicy Francji 21 grudnia 1918 r., a 25 grudnia spotkali się z przedstawicielami Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu (m.in. Romanem Dmowskim i bratem Zofii Kirkor-Kiedroniowej Władysławem Grabskim). Dmowski polecił spisać zwięzły memoriał uzasadniający prawa Polski do Śląska Cieszyńskiego i złożyć go we francuskim Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Szura uzyskał też zgodę Dmowskiego na zamieszczenie artykułu na temat sytuacji w regionie na łamach czasopisma Polak, organu prasowego Komitetu. Planował podjąć rozmowy z czechosłowackim ministrem spraw zagranicznych Edvardem Benešem, który w Paryżu pełnił rolę mediatora pomiędzy prezydentem Masarykiem a politykami i wojskowymi francuskimi. Szura weryfikował też informacje, jakoby Czesi otrzymali od francuskiego marszałka Ferdinanda Focha, naczelnego dowódcy sił koalicji, rozkaz zbrojnego zajęcia Śląska Cieszyńskiego. Początkiem stycznia 1919 r. swoje ustalenia przedstawił w korespondencji skierowanej do RNKC.

Sprawozdanie Jerzego Warchałowskiego i Gustawa Szury z posiedzenia Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu przesłane do informacji Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego, 27 grudnia 1918

 

Na zapytania członków Komitetu, głównie prezesa, odpowiadał szczegółowo p. Szura. Interesowano się szczególnie: objęciem władzy w Cieszynie, sposobem pozbycia się wojska czeskiego, sprawą komory arcyksiążęcej, kolei z Czech na Słowaczyznę, próbami agitacyi bolszewickiej czeskiej. Zadowolenie wywołały: spokój i porządek w kraju, sprawniejsze niż gdzie indziej funkcjonowanie administracji i aprowizacji, jedność linii polityki narodowej stronnictw i fakt, że główne kadry wojska śląskiego stanowią Ślązacy.

Pierwsza strona pisma Gustawa Szury z Paryża do Prezydium Rady Narodowej w sprawie groźby interwencji zbrojnej Czechosłowacji na obszarze Śląska Cieszyńskiego, 2 stycznia 1919

Sprawozdanie pastora Karola Kulisza z rozmowy na temat czechizacji w Kościele Ewangelicko-Augsburskim odbytej z prezydentem Czechosłowacji Tomášem G. Masarykiem w Pradze, początek stycznia 1919

List Stanisława Gutowskiego do Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego w sprawie rokowań z Czechami, z którego wynika, że prezydent Masaryk był nastawiony ugodowo, 9 stycznia 1919

Spis treści całej wystawy

  1. Polski my naród, polski lud
  2. Wprowadzenie
  3. Polski żywioł
  4. Przedświt
  5. Ziemi Śląskiej nie odstępujemy
  6. Rada Narodowa
  7. Reprezentanci polskiego ludu
  8. Przewrót
  9. Wola ludu
  10. Spełnienie oczekiwania
  11. Krucha stabilizacja
  12. Zagubieni
  13. W odrodzonej Polsce
  14. Trzy miesiące samostanowienia
  15. W koszarach i na froncie
  16. Trudne sąsiedztwo
  17. Powiew wielkiej polityki
  18. Najazd czeski
  19. Podział
  20. Pamięć

O wystawie

Ekspozycja stanowi rozszerzoną wersję wystawy

„Trzy miesiące samostanowienia” przygotowanej i otwartej w Książnicy Cieszyńskiej w 1998 r., której Ośrodek Dokumentacyjny Kongresu Polaków w Republice Czeskiej nadał w 2008 r. formę planszową.

Scenariusz wystawy

Krzysztof Szelong, Wojciech Święs

Konsultacje

Prof. dr hab. Andrzej Chwalba

Opracowanie merytoryczne

Stefan Król, Anna Rusnok, Marian Steffek, Krzysztof Szelong, Wojciech Święs

Projekt i opracowanie graficzne

dinksy.com.pl

Wykorzystano materiały ze zbiorów

Archiwum Państwowego w Katowicach Oddziału w Cieszynie, Biblioteki i Archiwum im. B.R. Tschammera, Książnicy Cieszyńskiej, Muzeum Śląska Cieszyńskiego, Ośrodka Dokumentacyjnego Kongresu Polaków
w Republice Czeskiej.

oraz

Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona, WikiCommons

W projekcie graficznym wykorzystano kroje

Antykwa Półtawskiego
(Bogusław Jackowski, Janusz M. Nowacki, Piotr Strzelczyk),
Kurier
(Małgorzata Budyta).

Wydawca

Książnica Cieszyńska
ul. Mennicza 46
43-400 Cieszyn
tel. (33) 851 38 41
fax: (33) 851 38 45
e-mail: ksiaznica@kc-cieszyn.pl
www.kc-cieszyn.pl

Druk

studio-CMYK.pl
Cieszyn 2017

Patroni medialni wystawy