Jakkolwiek niemiecka grupa narodowa na Śląsku Cieszyńskim była najmniej liczna (według danych pochodzących z austriackiego spisu ludności z 1910 r. stanowiła 17,7% ogółu mieszkańców), ze względu na wysoki status społeczny swoich członków aż do 1918 r. zajmowała uprzywilejowaną pozycję w życiu publicznym regionu. Wraz z załamaniem się w 1918 r. struktur państwa austriackiego i wejściem na scenę polityczną polskiej większości, cieszyńscy Niemcy pozbawieni zostali oparcia w aparacie państwowym i znaleźli się na marginesie wydarzeń. Próbę przeciwstawienia się biegowi wypadków podjęły tylko kontrolowane przez Niemców samorządy miejskie Cieszyna, Bielska i Strumienia, które wyraziły sprzeciw wobec Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego i opowiedziały się za pozostaniem Śląska Cieszyńskiego w związku państw niemieckich bądź też – w najgorszym razie – jego neutralizacją. Postępująca stabilizacja nowych struktur rządzących sprawiła wszakże, że do końca 1918 r. wszystkie wrogo dotąd do Polski nastawione samorządy uznały zwierzchność Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego. Równocześnie, otrząsnąwszy się po porażce, politycy niemieccy podjęli próbę konsolidacji swojego obozu i utworzywszy w listopadzie 1918 r. Delegację Partii Niemieckich Wschodniomorawsko-Śląskiego Okręgu Przemysłowego, rozpoczęli starania o powrót na scenę polityczną i uzyskanie wpływu na przyszłe losy Śląska Cieszyńskiego.
Podobne stanowisko zajmowała też blisko współpracująca z Niemcami Śląska Partia Ludowa (ŚPL). Została ona założona w 1909 r. jako polityczna emanacja ruchu skupiającego polskojęzycznych mieszkańców Śląska Cieszyńskiego deklarujących swoje przywiązanie do kultury niemieckiej i poczucie odrębności wobec narodu polskiego. Posiadając silne wpływy w gminach wiejskich położonych w okolicach Skoczowa, Goleszowa i Wisły, szczególnie wśród tutejszej ludności ewangelickiej, ŚPL natychmiast po cieszyńskim przewrocie podjęła intensywną kampanię propagandową skierowaną przeciw Radzie Narodowej i – występując pod hasłem „Śląsk dla Ślązaków” – wspierała działania obozu niemieckiego. Aresztowanie lidera partii Józefa Kożdonia podcięło na krótki czas pozycję ruchu ślązakowskiego. Po zwolnieniu z aresztu Kożdoń przeniósł się wszak do Ostrawy i tam, już we współpracy z władzami czeskimi, kontynuował antypolską działalność, balansując pomiędzy koncepcją neutralizacji Śląska Cieszyńskiego a projektem jego włączenia w granice Republiki Czechosłowackiej.
Pismo Wydziału Gminnego w Strumieniu do Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego zawierające protest przeciw włączeniu do Polski, 7 listopada 1918
Die Gemeindevertretung der Stadtgemeinde Schwarzwasser im politischen Bezirke Bielitz hat in ihrer Sitzung vom 6. November 1918 einstimmig beschlossen, sich den Anordnungen des polnischen Nationalrates vom 5./11.1918 unter den gegenwärtigen Verhältnissen zu fügen, erhebt aber feierlich Protest gegen den Anschluss an Polen mit Rücksicht darauf, als die Vertretung dieser Stadtgemeinde seit undeutlichen Zeiten stets deutsch war und auch gegenwärtig deutsch ist und fordert unbedingt die Angliederung an Deutschösterreich.
Tłumaczenie
Przedstawicielstwo gminy Strumień w powiecie politycznym Bielsko, na swoim posiedzeniu 6 listopada 1918 jednomyślnie uzgodniło, aby podporządkować się w obecnych okolicznościach postanowieniom Rady Narodowej, jednak wnosi uroczysty protest przeciw przyłączeniu do Polski, jako że przedstawicielstwo tutejszej gminy było od niepamiętnych czasów zawsze niemieckie, a obecnie także jest niemieckie i żąda bezwzględnie przyłączenia do Austrii.
Pismo Rady Miasta Bielska zawierające protest przeciwko rozciąganiu jurysdykcji państwa polskiego czy czechosłowackiego na obszar Bielska i gmin z większością niemiecką w okolicy, 16 listopada 1918
Pismo starosty cieszyńskiego Zygmunta Żurawskiego do Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego z zawiadomieniem o przesłaniu wykazu urzędników, którzy złożyli jej przyrzeczenie, 9 grudnia 1918
Rota przysięgi na wierność Radzie Narodowej Księstwa Cieszyńskiego z podpisami urzędników jednego z referatów starostwa powiatowego w Bielsku, grudzień 1918
Ich gelobe, dass ich auf meinem Dienstposten weiter verbleibe, dass ich meine Pf ichten treu und gewissenhaft erfüllen und ebenso die bestehenden Gesetze, wie auch die Anordungen des polnischen Nationalrates des Herzogtums Teschen beobachten werde. Diese Angelobung hat eine provisorische Geltung bis zu dem Zeitpunkte der def nitiven territorialen Abgrenzung auf der Dienstesgebühren zu übernehmen.
Tłumaczenie
Przyrzekam, że wytrwam na moim stanowisku urzędowym, że wiernie i sumiennie obowiązki moje spełniać będę i przestrzegać obowiązujących ustaw, jakoteż zarządzeń polskiej Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego. Przyrzeczenie to ma znaczenie prowizoryczne, aż do chwili def nitywnego rozgraniczenia terytorialnego na kongresie pokojowym.
Plany neutralizacji
Przez krótki okres czasu po upadku Austro-Węgier Niemcy i kożdoniowcy optowali za utworzeniem ze Śląska Cieszyńskiego samodzielnego politycznie bytu. Pierwsza pojawiła się sformułowana przez Józefa Kożdonia koncepcja „niezawisłego Śląska”, zgodnie z którą dawne księstwo stanowić miało jedno z państw w ramach sfederalizowanego „związku państw austriackich” (z Austrią, Ukrainą, Czechami, Słowacją, Bukowiną, Triestem) pod berłem Habsburgów. Po jej upadku Kożdoń popierał m.in. dążenia niemieckie, wedle których republika „Śląska Wschodniego” obejmować miała poza Śląskiem Cieszyńskim i Opawskim także przemysłowy okręg morawsko-śląski, powiat mistecki oraz Białą i trzy gminy w Małopolsce z dominującą ludnością niemiecką. Projekt wysunął jako pierwszy prezydent krajowy Śląska Austriackiego Adalbert baron Widmann przy aprobacie władz austriackich w Wiedniu, ramy memoriału nadali mu Karl Richter (adwokat, założyciel Beskidenverein) i Eugen Fulda (architekt). Najpoważniej potraktowany głos w dyskusji stanowił projekt cieszyńskiego prawnika i ekonomisty Eduarda Augusta Schroedera, który początkiem 1919 r. wysunął koncepcję utworzenia samodzielnego państwa pod protektoratem Stanów Zjednoczonych. Projekty neutralizacji regionu upadły do kwietnia 1919 r. W późniejszym czasie Józef Kożdoń sondował możliwość opowiedzenia się za niepodległością regionu (obok możliwości zadeklarowania opcji polskiej lub czeskiej) w plebiscycie, z przeprowadzenia którego zrezygnowano ostatecznie w maju 1920 r. Cieszyńscy Niemcy i sympatyzujący z nimi ślązakowcy, którzy nigdy wcześniej nie zgłaszali postulatów nadania księstwu cieszyńskiemu suwerenności, powyższe projekty – formułowane w obliczu załamania się dotychczasowego status quo – traktowali jako rozwiązanie tymczasowe, próbę stworzenia „formy przetrwalnikowej”, zanim region ponownie nie znajdzie się w granicach odrodzonej Monarchii lub Rzeszy Niemieckiej.
Józef Kożdoń (1873-1949)
Eduard August Schroeder (1852-1928)
Pismo Prezbiterstwa Zboru Ewangelickiego w Skoczowie do Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego z prośbą o zwolnienie z więzienia Józefa Kożdonia, 9 grudnia 1918
Józef Kożdoń Czemu nie chcemy do Polski. Memoriał i program naszego stronnictwa, Cieszyn 1919
Karl Richter, Eugen Fulda Denkschrift der Delegation der deutschen Parteien des ostmährisch-schlesischen Industriegebietes, betref end die künftige staatliche Zugehörigkeit dieses Gebietes, Mähr.-Ostrau – Teschen 1919
